Mae Roger Whitaker, sy’n Athro Deallusrwydd Cyfunol ym Mhrifysgol Caerdydd a Chyfarwyddwr Academaidd Uwchgyfrifiadura Cymru, wedi bod yn gweithio ar y cyd â MIT ar ymchwil sy’n awgrymu bod rhagfarn yn gallu datblygu’n hawdd mewn poblogaethau o asiantiaid ymreolaethol. Mae i hyn oblygiadau ar gyfer deall rhagfarn, a datblygiad grwpiau rhagfarnus, ymhlith pobl.
“Roeddem yn ceisio deall beth sy’n gwneud i asiantiaid neu fotiau syml fynd yn rhagfarnus, a ph’un ai a yw’n ffenomen sy’n bodoli mewn natur – a oes pwysau ar boblogaeth i fynd yn rhagfarnus. Felly mae’n eithaf haniaethol, a sylfaenol, ond mae’n galw am lawer o bŵer uwchgyfrifiadura,” meddai Whitaker.
Sefydlodd tîm Whitaker fodel i brofi problem gydweithredu, lle mae’n rhaid i asiantiaid ryngweithio a phenderfynu p’un ai a ydynt yn mynd i helpu ei gilydd.
“Yr enw ar hyn yw cilyddiaeth anuniongyrchol ac fe’i gwelir yn aml mewn bywyd bob dydd. Dal drws ar agor i rywun, er enghraifft: mae cost fechan i ni, ond budd mwy i’r person arall,” meddai.
“Rydym ni’n gosod problem artiffisial mewn bywyd, gydag asiantiaid yn gorfod penderfynu p’un ai i roi i asiantiaid eraill. Rydym yn gosod y broblem i archwilio p’un ai a yw asiantiaid yn datblygu rhagfarn: a fyddent yn dechrau penderfynu peidio cydweithredu ar y sail nad yw’r derbynnydd yn dod o’r un grŵp â’r rhoddwr,” meddai.
Gan ddefnyddio Uwchgyfrifiadura Cymru, roedd y tîm yn gallu rhedeg “miloedd o asiantiaid yn chwarae gyda’i gilydd mewn efelychiadau o gemau rhoi, lle cafodd yr asiantiaid gyfle i ffurfio grwpiau ar sail rhagfarn”, meddai.
“Roeddem wedi gallu rheoli paramedrau’r arbrawf, ac arsylwi amodau lle’r oedd asiantiaid â safbwyntiau rhagfarnus tebyg yn ffurfio grwpiau, drwy’r hyn sy’n cael ei alw’n ‘homophily’. Rhagdybiwyd bod gan asiantiaid â natur ragfarnus debyg gyfle uwch o gymathu â’i gilydd ar y sail eu bod yn gyfforddus â’u hymddygiad ei gilydd.
“Fe wnaethom ddarganfod bod grymoedd sydd fel petaent yn ei gwneud hi’n haws i unigolion ddatblygu rhagfarn a dod ynghyd mewn grwpiau. O fewn y grwpiau hynny, mae cydweithredu’n dod i’r amlwg – felly maent yn datblygu’n unedau ynysig, ond hynod gydweithredol,” meddai Whitaker.
“Hefyd, dangosodd fod potensial i ragfarn ymsefydlu o’i wirfodd pan fydd gennych systemau o ddyfeisiau sydd â rhyw raddau o ymreolaeth a synhwyro,” meddai.
Fe wnaeth gweithio gyda MIT helpu i godi proffil y prosiect, meddai Whitaker, ac roedd yn gyfle da i ddangos yr hyn sydd gan Uwchgyfrifiadura Cymru i’w gynnig.
“Dangosodd y cydweithrediad rhyngwladol hwn fod gan Gymru gyfleusterau a galluoedd o’r radd flaenaf, gan gynnwys y gallu i gyflymu ymchwil drwy beirianwyr meddalwedd ymchwil medrus tu hwnt. Caniataodd yr amgylchedd hwn i’r gwaith gyrraedd ei lawn botensial,” meddai.
“Mae’r modelau hyn yn dibynnu’n fawr ar hap-ddewisiadau gan asiantiaid. Maen nhw hefyd yn esblygiadol: dros genedlaethau, mae angen i asiantiaid ddechrau rhyngweithio yna oedi o dro i dro, a phenderfynu p’un ai i newid ymddygiad ar sail dysgu cymdeithasol. Mae’r uwchgyfrifiadur yn caniatáu i ni chwarae senarios a rhedeg yr un efelychiadau dro ar ôl tro, gyda hap bwyntiau dechrau gwahanol. Mae ein peirianwyr meddalwedd ymchwil yn gallu helpu i wneud y mwyaf o hynny ac mae ganddynt gefndir sy’n cyfrannu at yr efelychiadau, gan ddeall y cysyniadau ac awgrymu sut i’w trosi er mwyn sicrhau’r effeithlonrwydd cyfrifiannol mwyaf.”